Słów kilka o psalmach ukrytych w pieśniach

Odmawiajcie wspólnie psalmy, hymny i natchnione pieśni,

Śpiewając Panu i uwielbiając go całym sercem. (Ef 5,19)

W naszym sierpniowym temacie psalmów nie sposób nie wspomnieć o muzyce, która wiernie towarzyszy psalmom podczas liturgii, wspólnej modlitwie, śpiewom i uwielbieniu. Najczęściej zwracamy uwagę na psalm responsoryjny podczas liturgii Mszy świętej, jako śpiew międzylekcyjny. Bardzo często możemy napotkać psalmy podczas innych elementów liturgii, śpiewane są wówczas jako pieśni. Nie brak ich również w chóralistyce oraz piosenkach religijnych.

Poznaj psalmy z programem formacyjnym „Modlitwa Psalmami”

W ujęciu literackim, traktując psalmy jako liryczną poezję, która za pomocą licznych środków stylistycznych wyraża najgłębsze ludzkie emocje skrywane w głębi serca - podobnie muzyka jest źródłem ekspresji w życiu człowieka. Tak więc psalmy i muzyka połączone ze sobą wzmacniają swój głęboki przekaz uczuć, zarówno tych trudnych, jak i pięknych, oraz wyrażają ogrom nadziei na bliskość Boga i Jego miłosierdzie. Słowa połączone z muzyką, śpiew, gra na instrumentach mogą być wspaniałą, pełną wzruszeń drogą modlitwy dla każdego człowieka, jego słabości, skruchy i radości.

Myślę, że najważniejszym mistrzem słowa, którego nie sposób pominąć przy psalmach, jest polski renesansowy poeta Jan Kochanowski. Psałterz Dawidowy jest wspaniałą, literacką parafrazą Księgi Psalmów. Do tego cyklu utworów należy m. in. pieśń Kto się w opiekę, nawiązująca do Psalmu 91. Często skupiamy się na dwóch pierwszych strofach tego utworu, uznając za jedną z najbardziej pospolitych pieśni kościelnych. A ja przyznam, że jest to moja ulubiona pieśń. Kolejne zwrotki przyprawiają o dreszcze i zaskakują końcową obietnicą nieustannej Bożej opieki.

Kolejnym utworem z Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego jest Będę Cię wielbił, mój Panie, oparty na Psalmie 30. Ta pieśń dziękczynno-pochwalna opowiada o wdzięczności wobec Boga człowieka po przejściach, który zawsze mógł liczyć na opatrzność Najwyższego.

Wśród wielu pieśni kościelnych i liturgicznych znajdziemy też utwory powstałe w późniejszych czasach np. Bądź mi litościw (Miserere mei Deus) – parafraza Psalmu 51 autorstwa Franciszka Karpińskiego. Inną pieśnią nawiązującą do Psalmu 51 jest pieśń Niech błogosławiony będzie Bóg, z wersetami błagalnymi pomiędzy rozbudowanym refrenem. Pieśń ta śpiewana jest podczas aspersji w okresie zwykłym. Utworem napisanym na wzór Psalmu 67 jest Boże, zmiłuj się nad nami, pobłogosław, udziel łaski, niechaj znowu oglądamy Twe oblicze pełne blasku. Niechaj sławią Cię narody, niechaj sławią Cię narody wszystkie., modlimy się nim o rozpowszechnianie wiary i Bożej chwały na świecie.

W śpiewnikach kościelnych znajdziemy również wiele pieśni w układzie psalmodycznym odpowiadające konkretnym psalmom, niekiedy ze zmienionym lub dodanym refrenem. Są to na przykład: Psalm 23: O Panie, Tyś moim Pasterzem –modlitwa ufności i zapewnienie, że idąc drogami Pana otrzymamy życie wieczne, Ps 27: Serce me do Ciebie wznoszę, Panie szukam Cię – wezwanie do wspólnoty z Bogiem, Psalm 34: Skosztujcie i zobaczcie jak dobry jest Pan – jako pieśń dziękczynna

i przypomnienie, że nie ma szczęścia poza Bogiem, Psalm 63: Ciebie całą duszą pragnę – wyrażenie tęsknoty za Bogiem, Psalm 122: Boże obdarz Kościół swój jednością i pokojem – modlitwa o pokój i jedność narodów, Psalm 130: Pokładam w Panu ufność mą, zawsze ufam Jego słowu – pieśń ufności i pokuty za grzechy.

Księga Psalmów stała się nie tylko inspiracją dla twórców literatury, ale również dla wielu kompozytorów muzyki chóralnej. W Polsce najsłynniejszym chyba zbiorem w opracowaniu na czterogłosowy zespół mieszany są Melodie na Psałterz Polski przez Mikołaja Gomółkę uczynione. Ten renesansowy kompozytor swoje utwory oparł na Psałterzu Dawidowym Jana Kochanowskiego. Melodie… należą do prawdopodobnie jedynego dzieła Gomółki, które ostało się do czasów obecnych. Najbardziej znane opracowania ze wspomnianego zbioru to utwory Kleszczmy rękoma nawiązujący do Psalmu 47 oraz Nieście chwałę mocarze jako parafraza Psalmu 29.

Ponadczasowość psalmów powoduje, ze sięgają po nie kompozytorzy od dawnych epok, po dzisiejsze czasy. Przykładami wykorzystania psalmów we współczesnej polskiej literaturze chóralnej są utwory Marka Jasińskiego Psalm 100 (w języku angielskim Sing to the Lord, all the world!) i Cantus finalis, utwór na chór mieszany, również w języku angielskim Praise the Lord!, wiernie oddający treść Psalmu 148. Piękne opracowania psalmu 130 na głosy jednorodne napisał również współczesny kompozytor Piotr Jańczak. Refleksyjne De profundis clamavi (Z głębokości wołam do Ciebie, Panie) dociera do głębi duszy nie tylko odbiorcy, a także samych wykonawców. Z kolei Marek Raczyński w mistrzowski sposób oddał wyraz Psalmu 27 w utworze chóralnym Dominus illuminatio mea - Pan światłem i zbawieniem moim, kogo miałbym się lękać? Same pozostańmy z tym pytaniem w naszych sercach… Ostatnim utworem chóralnym, o jakim chciałabym wspomnieć, jest Parce Domine Feliksa Nowowiejskiego na czterogłosowy chór mieszany. Jest to połączenie antyfony z Księgi Joela (Jl 2, 17): Parce, Domine, parce populo tuo: ne in aeternum irascaris nobis (Przepuść Panie, przepuść ludowi Twojemu i racz nie być na nas zagniewany na wieki) z fragmentem Psalmu 51: Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam (Zmiłuj się nade mną, Boże, w swojej łaskawości, w ogromie swego miłosierdzia zmaż moją nieprawość!). Muzyka tej pieśni pochodzącej ze wstępu do III części oratorium „Odnalezienie krzyża”, w subtelny sposób dotyka najgłębszych zakamarków umysłu, ducha i serca.

Rozprawiając o wielu płaszczyznach muzycznych, które wykorzystują teksty z Księgi Psalmów, nie można zapomnieć o piosenkach religijnych, które często towarzyszą nam podczas rekolekcji, wieczorów uwielbienia, spotkań wspólnot, a także na pielgrzymkach. Są to między innymi: Jak łania pragnie wody ze strumieni (Ps 42), Będę śpiewał Tobie, mocy moja (Ps 59), Cała ziemio wołaj z radości na cześć Pana (Ps 98), Pan jest mocą swojego ludu (Ps 108), Laudate Dominum (Ps 117), Ci, którzy Jahwe ufają (Ps 125), Niech zabrzmi Panu chwała w niebiosach (Ps 145) i Chwalcie Pana niebios (Ps 146).

Zagłębiając się w muzykę religijną, znajdziemy jeszcze bardzo wiele innych przykładów pieśni nawiązujących lub wiernie opartych na tekstach zawartych w starotestamentalnej Księdze Psalmów. Zachęcam Was do zadumy nad psalmami nie tylko czytając Pismo Święte czy uczestnicząc w Mszy świętej, podczas Liturgii Słowa i słuchając śpiewów międzylekcyjnych, ale szczególnie poprzez inne przykłady muzyczne (osobiście polecam utwory muzyki chóralnej!). Myślę, że każda z nas znajdzie swoją drogę do modlitwy psalmami, odnalezienia siebie wśród autorów oraz poznania miłosierdzia oraz prawdziwej miłości i przyjaźni Boga do człowieka.

Agnieszka Kubera-Iwanowa

Jeśli chcesz na dłużej zatrzymać się przy psalmach, zgłębić ich przesłanie i nauczyć się nimi modlić, zapraszamy Cię do programu formacyjnego „Modlitwa Psalmami”. Znajdziesz w nim treści podobne do tych z poniższego filmiku i nie tylko!